Φαινόμενα Κοινωνικού Εκφασισμού και ο Φάρος των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

του Φίλιππου Νικολόπουλου

Αν/τη Καθηγητή Κοινωνιολογίας

Παν/μίου Ινδιανάπολης - Δικηγόρου

Τον τελευταίο καιρό με έκπληξη και αγανάκτηση οι προοδευτικοί πολίτες της ελληνικής κοινωνίας παρακολουθούν αντιδράσεις και ανησυχητικά «ξεσπάσματα» συμπολιτών τους ή και βουλευτών ακροδεξιών κομμάτων ενάντια σε μετανάστες και λαθρομετανάστες (ο τρόπος αντίδρασης δεν φαίνεται να κάνει διάκριση ανάμεσα στις δύο κατηγορίες), που δυστυχώς αποτελούν σοβαρές ενδείξεις ότι, εν μέσω οξύτατης οικονομικής κρίσης, το μεγάλο κεφάλαιο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σοβαρά ξεχνιέται. Ονομάζουμε κοινωνικό εκφασισμό, στην ευρύτερη έννοιά του, το φαινόμενο εκείνο, κατά το οποίο άτομα, ομάδες, πολιτικές οργανώσεις και κόμματα, πιστεύοντας ότι προσδιορίζονται από κάποιο είδος υποτιθέμενης «φυσικής ανωτερότητας» αντιμετωπίζουν με τρόπο περιφρονητικό, αυταρχικό ή και απάνθρωπο κατηγορίες ανθρώπων άλλης εθνικότητας, άλλης φυλής, άλλης κουλτούρας και άλλης θρησκείας, καθώς πιστεύουν «ότι είναι  παιδιά ενός κατώτερου θεού». Σ’ αυτή την περίπτωση αυτό που  απορρίπτεται απ’ αυτούς  είναι η «ετερότητα», η «άλλη» προσέλευση, η δυσμενής θέση στην οποία, λόγω συγκυρίας, κάποιοι έχουν περιπέσει.

Έτσι κατά την μεταφορά λαθρομεταναστών σε διάφορα κέντρα προσωρινής εγκατάστασης   είδαμε δήθεν « αγανακτισμένους πολίτες ν’ αποκαλούν τους λαθρομετανάστες «σκουπίδια» ή ακόμη χειρότερα ακούσαμε βουλευτίνα κόμματος, που εκπροσωπείται στην ελληνική Βουλή, να τους αποκαλεί «υπανθρώπους».

Ότι η λαθρομετανάστευση ή το παραεμπόριο αποτελούν προβλήματα κανείς δεν μπορεί να το αμφισβητήσει. Το ίδιο μπορεί να λεχθεί  και για την αύξηση της εγκληματικότητας που οφείλεται σε αλλοδαπούς. Σκόπιμο όμως είναι  να βρίσκει κανείς τα πραγματικά αίτια (και τα κυρίαρχα κυκλώματα που σχετίζονται μ’ αυτά) αυτών των προβλημάτων κι όχι να προσπαθεί να βρίσκει αποδιοπομπαίους τράγους και να φορτώνει κάθε υπαιτιότητα σε δυστυχείς και αδύναμους ανθρώπους.

Το πρόβλημα της λαθρομετανάστευσης δεν είναι  ατομικό, αλλά συλλογικό και μάλιστα διεθνές, πολιτικό και οικονομικό, για το οποίο ευθύνονται κυβερνήσεις, πολιτικές και οικονομικές σκοπιμότητες  και οργανωμένα συμφέροντα. Σ’ αυτό το επίπεδο πρέπει ο σκεπτόμενος πολίτης να στρέψει τα πυρά του και όχι σε δυστυχείς ανθρώπους, που ως άτομα χτυπημένα από συνολικές  πολιτικές και οικονομικές καταστάσεις, βρέθηκαν χωρίς την απαιτούμενη νομιμοποίηση σε μια ξένη χώρα προσδοκώντας μια καλύτερη ζωή.

Αυτό απαιτεί και η σωστή κοινωνιολογική προσέγγιση του προβλήματος, προσέγγιση που προσπαθεί να «ξεσκεπάσει» τα βαθύτερα κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά αίτια πίσω από τις προσωπικές περιπτώσεις. Το «προσωπικό» είναι το «ύστερον», ενώ το «πρότερον» είναι το κοινωνικό με όλο το πολύπτυχο των παραμέτρων του. Αν δε συλλάβεις το κοινωνικό στην ολότητά του, με προεξάρχουσες πλευρές την οικονομική βάση και τις κυρίαρχες αξίες, δεν μπορείς να καταλάβεις τα βαθύτερα αίτια των κοινωνικών προβλημάτων και την έννοια της κοινωνικής δομής (και όχι απλώς των επιμέρους δομών), που επηρεάζει τα επιμέρους κοινωνικά στοιχεία, διαδικασίες και εντάσεις.

Επομένως είναι παντελώς αποπροσανατολιστικό (και όχι μόνο απάνθρωπο) να εφευρίσκεις «κατώτερους» αποδιοπομπαίους τράγους και να ρίχνεις προς τα εκεί τα πυρά σου. Το δυστυχές απομονωμένο άτομο - λαθρομετανάστης ή πάσης φύσεως κυνηγημένος ή desperantos - είναι το θύμα, θύμα ευρύτερων κοινωνικών καταστάσεων και σκοπιμοτήτων, που χρειάζεται ως άνθρωπος  προστασία και διαφώτιση για τα αίτια της δυστυχίας του.

Η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1948, όπως και οι άλλες Διακηρύξεις των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που ακολούθησαν μεταπολεμικά, ακριβώς γι’ αυτό το λόγο χαιρετίστηκαν  θερμά τόσο από πλευράς Δημόσιου Διεθνούς Δικαίου, όσο και από πλευράς ευρύτερης ανθρωπιστικής θεώρησης: Προσέδωσαν Δικαιώματα στον άνθρωπο, ως άτομο, ανεξάρτητα από τη σχέση του με κρατικές αρχές, ιθαγένεια και εξουσία προερχομένη από τα λεγόμενα εθνικά κράτη. Κι αυτό ήταν μεγάλο βήμα προόδου. Γι’ αυτό και στο Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο λέμε ότι περάσαμε από τα «Γκροσιανά πρότυπα» στα «Καντιανά πρότυπα» (ενίσχυση του ηθικού στοιχείου στα ζητήματα διεθνούς δικαίου με σημείο αναφοράς όχι μόνο τις κρατικές κυρίαρχες οντότητες, αλλά και τον άνθρωπο ως άτομο).

Κανένας άνθρωπος, λοιπόν, με οποιαδήποτε αρνητική ιδιότητα κι αν προσδιορίζεται, δεν είναι  «σκουπίδι» ή «υπάνθρωπος» ή «κτήνος». Λαθρομετανάστες, περιθωριακοί, άτομα παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς, φυλακισμένοι, υπόδικοι, κυνηγημένοι από κάθε εξουσία, όλοι, ως άνθρωποι, έχουν δικαιώματα, που πρέπει να γίνονται σεβαστά. Μπορεί οι άνθρωποι να έχουν διαφορές μεταξύ τους – ακόμη και στις ικανότητες και στην ευφυΐα τους -, ωστόσο υπάρχει πάντα ένα minimum κοινών ιδιοτήτων και δικαιωμάτων, το οποίο όλους τους χαρακτηρίζει και σε σχέση με το οποίο όλοι είναι ίσοι και πρέπει να τυγχάνουν σεβασμό  με τον ίδιο τρόπο. Όποιοι δεν το καταλαβαίνουν αυτό δυστυχώς αυτοί ρέπουν στο να καταντήσουν «υπάνθρωποι» (ας αναλογιστούμε ποιοί ακριβώς διαπράττουν εγκλήματα πολέμου ή εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας).

Κι απέναντι σ’ αυτούς όχι μόνο πρέπει να προτείνονται τα ηθικά και νομικά μας επιχειρήματα, αλλά ορισμένες φορές και η οργισμένη αποφασιστική γροθιά μας!